Winston Churchill zei ooit eens: “The best argument against democracy is a five-minute conversation with the average voter.”
De vraag van 10 miljoen is vandaag of we in België het bindend referendum moeten invoeren? Mocht het aan 'Democratie.Nu', een volgens eigen zeggen "onafhankelijke en politiek ongebonden burgerbeweging die ijvert voor de invoering van het Bindend Referendum Op Volksinitiatief (BROV)", liggen zou het vandaag al zo ver zijn. In de aankoop van de verkiezingen zijn ze een petitie opgestart om artikel 33 van de grondwet te veranderen.
Dat artikel stelt nu 'Alle machten gaan uit van de Natie. Zij worden uitgeoefend op de wijze bij de Grondwet bepaald.' De initiatiefnemers willen dit artikel graag gewijzigd zien in: "Alle machten gaan uit van de burgers. Zij oefenen hun soevereiniteit uit door hun vertegenwoordigers of bij referendum, en op de wijze bij de Grondwet bepaald."
De campagne die de enigszins misleidende ondertitel "Geen jezelf stemrecht" (hebben we dat dan niet?) heeft tot op vandaag al 854 ondertekenaars gevonden. Hopelijk voor de initiatiefnemers komen er snel vele ondertekenaars bij want op dit ogenblik maken ze zeker nog geen indruk.
Het referendum als uiting van absolute democratie. Het klinkt mooi maar laat mij toe om er toch enige kanttekeningen bij te maken.
Kunnen we in België het referendum invoeren zoals bijvoorbeeld in Zwitserland? Buiten het feit dat Zwitserland ook taalgemeenschappen heeft is het een sociaal systeem dat zich door zijn 'neutraliteit' laat leiden, in die mate zelfs dat het laatste referendum over de opvang van buitenlanders (67% stemmen voor) een aantal wetten werden aangenomen waar het VB alleen maar natte dromen van kan krijgen. Wat goed is voor Zwitserland is daarom nog niet werkbaar in België.
Ik ga van de premisse uit dat om een voorstel goed of af te keuren dit in een referendum meer dan 50% (50% + 1 van de stemgerechtigden en uitgebrachte stemmen) moet halen om al dan niet aanvaard te worden. Om eerlijk te zijn, ik heb al veel stemmingen meegemaakt in bedrijven waar ik gewerkt en in sociale bewegingen waarin ik mij geëngageerd heb. En ik weet nu dat die 'meerderheden' er geen waren en toch soms catastrofale beslissingen namen dank zij het foert-gevoel, de desinteresse, de kust-de-kloten-mentaliteit van de anderen. Je begrijpt dat ik mij vandaag dan ook soms onbehaaglijk voel bij de 'voorzienigheid' van het volk over vanalles en nog wat.
Er zijn uiteraard veel voorbeelden waar het referendum goede dingen heeft kunnen waarmaken. Maar zo zijn er ook tal van andere voorbeelden die op een pijnlijke wijze de beperkingen van referendums aantonen. Ik haal er hier drie aan:
Negen jaar geleden haalden in Portugal de tegenstanders van legalisering van abortus de overwinning omdat te weinig mensen gingen stemmen. Begin februari werd dan een nieuw referendum gehouden. Weliswaar stemde toen een meerderheid van de stembusgangers voor een versoepeling van de abortuswetgeving, maar omdat er onvoldoende kiezers waren komen opdagen, was het referendum ongeldig. De Portugese premier José Socrates wil nu de abortuswet toch versoepelen door naar het parlement te stappen.
In 1981 werd onder het presidentschap van Mitterand en onder de impuls van Robert Badinter, in Frankrijk de doodstraf afgestraft. Een enquête gepubliceerd in Le Figaro daags na de afschaffing van de doodstraf toonde aan dat op dat ogenblik 62% van de Fransen voor het behoud van de doodstraf waren. Misschien wel een geluk dat er geen referendum over werd gehouden.
In Brazilië met zijn 180 miljoen inwoners zijn er 17 miljoen wapens in omloop. Weliswaar veel minder dan in de Verenigde Staten waar er 240 miljoen wapens zijn op 295 miljoen Amerikanen. Maar het aantal ‘overvallen met de dood tot gevolg’ is drie keer groter in Brazilië dan in de VS. Op 23 oktober 2005 organiseerde de Lula-regering een referendum over wapenbezit. Een groot deel van de pers speelde de straffeloosheid en het onveiligheidsgevoel handig uit om de mensen op te roepen zo impliciet tegen de regering Lula te stemmen. Sommige bladen werden er dan ook van verdacht belangen te hebben bij de wapenhandel. Het referendum werd uiteindelijk gewonnen door de ‘nee-stemmers’. De Brazilianen kunnen dus blijven schieten op elkaar.
Je zal stellen dat dit wel heel gezochte voorbeelden zijn. Misschien. Maar het zijn wel reële voorbeelden.
De vragen die we omtrent het referendum kunnen stellen zijn: 'wie stelt er de vragen?'en 'hoe' en 'waarom' wordt het referendum gebruikt?
Het referendum is immers een tweesnijdend zwaard; het is niet moeilijk zich voor te stellen hoe extreem-rechts (of andere reactionaire krachten) in een referendum de afschaffing van de solidariteit tussen de gewesten in de sociale zekerheid zouden kunnen vooropstellen; of, waarom niet, de herinvoering van de doodstraf.
Wat zou er gebeuren als op die kwesties een meerderheid zou worden gevonden? In het eerste geval zou het verder bestaan van België wel eens aan een zijden draadje kunnen hangen. In het tweede geval is het duidelijker. Eén van de consequenties ervan is dat we dan uit de Europese Unie zouden moeten stappen.
We kunnen natuurlijk dit type van referenda tegengaan als we aan zouden nemen dat bijvoorbeeld het Hof van Cassatie de vragen 'filtert' op basis van nader te bepalen criteria zoals 'referenda over nationale problematiek zijn enkel geldig als de regeringen van alle gewesten ermee instemmen' en 'supra-nationale wetgeving kan niet in vraag gesteld worden'. Maar wat blijft er dan nog over van het principe van het referendum?
En de leden van de 'democratie.nu' beweging denken daar duidelijk anders over. Zij stellen:
1. Geen uitsluiting van thema's waarvoor het wetgevend orgaan eveneens bevoegd is
2. De meerderheid van de uitgebrachte stemmen beslist. Er mogen geen deelnamequorums, geen goedkeuringsquorums, en geen speciale meerderheden gelden.
Als een referendum echter gestemd wordt met een relatieve meerderheid riskeren we in een spiraal van juridische problemen te belanden.
Nog een voorbeeld? Wat zou er iemand beletten een referendum te organiseren (en te winnen) over de uitstap uit de EU? Met de huidige antipolitieke houding tegen de 'postjesjagers' is zo'n scenario best mogelijk. Er is niet veel fantasie nodig om te weten dat we dan zeer zware problemen kunnen verwachten, niet alleen met de andere partners binnen de EU, maar ook met de andere landen van de wereld.
Het is misschien veel gevraagd om een absolute meerderheid (50% + 1 van de stemgerechtigden en uitgebrachte stemmen) te eisen maar het zou alleszins een rem zijn op manipulaties of de terugkeer van de oude demonen.
Persoonlijk heb ik veel sympathie voor het anarchisme maar zelfs in een anarchie zijn regels nodig. Om steeds op elk moment de 'volkswil' te volgen is demagogisch en is in mijn ogen eerder een achteruitgang van de democratie, want de logische consequentie ervan is immers de vraag stellen waarom we nog gemeenteraads- en parlementsleden verkiezen?
In een niet zo verre toekomst zal het internet ons in staat stellen om voor iedereen toegankelijke nieuwe wegen te bewandelen waar de 'in real time' antwoorden een systeem van directe democratie mogelijk maken. De Esten zijn daar al heel ver in gevorderd. Zij waren de eersten die verleden jaar tijdens de gemeenteraadsverkiezingen het stemmen per internet mogelijk maakten. Dit weekend, 4 maart, gaan ze een stap verder. Tijdens de parlementsverkiezingen. konden de 940.000 kiezers zich het aanschuiven aan het kiesbureau besparen door voor die tijd al 'online' te stemmen.
Zullen de talloze dagelijkse enquêtes via het internet in een nabije toekomst evolueren tot het instrument van de voorstanders van referendums?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten