Schaken met Iran

Terwijl de zogenaamde P5+1 en Iran zich voorbereiden om de volgende ronde van de nucleaire onderhandelingen in Genève aan te vatten moet in diezelfde stad nagenoeg nog alles betreffende een andere bijeenkomst worden geregeld. Daar moeten oplossingen voor de Syrische crisis gevonden worden. Beide bijeenkomsten lijken onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Maneuvers

De eerste ronde van de eerste bijeenkomst had verleden week plaats. De verwachtingen waren hoog gespannen. De ministers van buitenlandse zaken van de Verenigde Staten, Rusland, China, Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland hadden zich ijlings naar Genève gespoed maar uiteindelijk is er niets uit de bus gekomen. Frankrijk blijkt volgens velen de spelbreker te zijn geweest en de oppositie tegen de huidige versie van een voorlopige overeenkomst met Iran te hebben geleid. Van zijn kant verweet de Amerikaanse Staatssecretaris John Kerry Iran de mislukking maar twee dagen later, op maandag 11 november, beschuldigde The New York Times, waarvan wordt beweerd dat het zeer goede contacten heeft op het Witte Huis, in een editoriaal Netanyahu van sabotagepogingen.

Wanneer de onderhandelingen op 20 november terug hernomen worden zal er in de tijd tussen de twee rondes druk gereisd en gepalaverd zijn.

Een delegatie hooggeplaatste Amerikaanse functionarissen, onder leiding van de vice-staatssecretaris Wendy Sherman (die in Genève de besprekingen voor de Amerikanen leidt), reisde al op zondag 10 november naar Israël om met de regering Netanyahu te overleggen over het nucleaire programma van Iran en de besprekingen die in Genève plaats hadden.

Ondertussen vloog John Kerry naar Abu Dhabi voor een ontmoeting met Sheikh Abudllah bin Zayed Al Nahyan, de minister van Buitenlandse Zaken van de Verenigde Arabische Emiraten. Samen met Saoedi-Arabië en Bahrein zijn de Verenigde Arabische Emiraten fervente tegenstanders van een overeenkomst met Iran. Volgens allerlei ‘uit goede bron vernomen’ geruchten zou Israël over de kwestie Iran ook overlegd hebben met de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië.

Eerste Minister Benjamin Netanyahu van Israël had, naar eigen zeggen, op diezelfde zondag 10 november telefonische gesprekken met de Amerikaanse president Barack Obama, de Russische president Vladimir Poetin, de Britse premier David Cameron, de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Franse president François Hollande. Dit alles in een zoveelste poging hen ervan te overtuigen geen akkoord te sluiten met Iran.

De Franse president François Hollande is aan een bezoek aan Israël begonnen. Eerder deze week zei Benjamin Netanyahu dat Israël de "rode loper" voor hem zou uitrollen. “François Hollande is een vriend van Israël en we zullen hem als zodanig ontvangen".

De Israëlische minister van economie Naftali Bennett vloog dinsdag 12 november naar de VS om het Congres te beïnvloeden en ook daar te proberen om de sluiting van een akkoord te voorkomen. "Israël zal er alles aan doen om de grote mogendheden en hun leiders te overtuigen om de sluiting van een slechte deal met Iran te voorkomen", zei premier Benjamin Netanyahu tijdens een samenkomst met zijn ministers.

Zelf bezoekt premier Benjamin Netanyahu op 20 november Moskou, dezelfde dag dat de volgende ronde van de besprekingen met Iran in Genève herbeginnen.

Ondertussen kwam Iran op maandag 11 november met het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) tot een overeenkomst. Hierdoor krijgen de inspecteurs van het Agentschap binnen de drie maanden toegang tot de Gchine-uraniummijn en de zwaarwaterproductie-installatie in Arak. De IAEA had dit al eerder gevraagd maar tot nog zonder resultaat. Iran zal nu ook informatie overhandigen over nieuwe onderzoeksreactoren en verrijkingsfaciliteiten die het van plan is te bouwen. Het is een stap in de goede richting maar er blijven wel nog wat vragen onbeantwoord.

Tegenstand

Terwijl alle onderhandelende partijen hopen op een snel akkoord bij de volgende ronde, blijft het twijfelachtig of er volgens Israël ooit een ‘goede deal’ kan zijn. Blijkbaar is wat Iran beweert nooit geloofwaardig genoeg. Wanneer spanningen over het Iraanse nucleair programma lijken te verdwijnen worden rationeel, op feiten gebaseerde rapporten vaak overroepen door retoriek.

Israël wordt daarin steeds bijgestaan door neoconservatieve Amerikaanse denktanks zoals het Instituut voor Wetenschap en Internationale Veiligheid (ISIS), dat zich gespecialiseerd heeft in het produceren van zeer speculatieve evaluaties over de nucleaire capaciteiten van landen die de Amerikaanse overheid wantrouwt of verafschuwt.

De analyses van de ‘experts’ van het ISIS van David Albright, de zichzelf nooit overschattende voorzitter van het instituut, kunnen nochtans bogen op een reputatie van onbetrouwbaarheid. Vóór de Amerikaanse invasie in Irak in 2003 hadden ze bijna alles mis over de vermeende massavernietigingswapens van Saddam Hoessein. Na de invasie, op 20 april 2003, zei Albright aan de Los Angeles Times, ”Als er geen massavernietigingswapens zijn ben ik helemaal geschift.” Waarvan akte.

Albright heeft na Irak Iran in het vizier genomen. Hij blijft, ondanks zijn onbetrouwbaarheid over Irak, een graag geziene gast bij het Amerikaanse Congres op de momenten dat in hoorzittingen haviken dienen op te draven die pleiten voor meer sancties tegen Iran.

Albright’s prestaties over Iran liegen er anders ook niet om. In januari 2006 voorspelt hij het eerste Iraanse kernwapen tegen 2009. Die bewering wordt herhaald in 2007 en in februari 2008 brengt het ISIS een rapport uit waarin staat dat Iran nieuwe en meer efficiënte centrifuges om uranium te verrijken had ontworpen en getest. Als 1200 nieuwe centrifuges operationeel waren, stelde het rapport, kon Iran binnen het jaar genoeg WGU (weapon-grade uranium - uranium van militaire kwaliteit) voor een bom produceren. In september 2008 beweert Albright dat van Iran ”kan worden verwacht dat zij [ kernwapenpotentieel ] bereiken binnen zes maanden tot twee jaar” en dat het maken van een ruwe bom daarna niet meer dan enkele maanden langer zou duren.

Langzamerhand verschuiven het ISIS en Albright de datum van de eerste Iraanse kernbom van 2009 naar 2011 en van 2011 naar 2013. Afgelopen juli verscheen dan een nieuwe analyse die suggereerde dat Iran tegen medio 2014 een ”kritische vermogen” zou bereikt hebben en genoeg grondstof om een kernbom te produceren.

Deze Albright wordt door de plichtsgetrouwe stenografen van de media nog steeds opgevoerd als een expert die het beluisteren waard is. Het ISIS-gezwam wordt kritiekloos geslikt en hun speculaties bevorderd tot onbetwistbare feiten. Het zegt iets over de kwaliteit van de berichtgeving over Iran.

Het kan echter nog straffer. The Times of Israël voerde op 28 oktober een ‘anonieme voormalige IAEA inspecteur’ op die beweerde dat Iran binnen twee weken genoeg WGU geproduceerd zou hebben om een kernwapen te maken en bij wijze van spreken al het ‘point of no return’ had bereikt. Onnodig te zeggen dat het nieuws door talrijke andere media werd overgenomen.

De andere stemmen in Israël

Benjamin Netanyahu zei dat Israël niet gebonden is door enig akkoord mocht dat er toch komen. Voor het echter tot een aanval op de Iraanse installaties komt zal hij wel eerst zijn generale staf en inlichtingendiensten moeten overtuigen. Niet iedereen in Israël staat namelijk te springen om ten strijde te trekken.

Volgens Barak Ravid van de Israëlische krant Haaretz, ontving Netanyahu vorige maand, dagen voor zijn bezoek aan de VS, een rapport van het hoofd van de militaire inlichtingendienst van Israël (AMAN), generaal-majoor Aviv Kochavi. In zijn evaluatie beschreef Kochavi de veranderingen in de interne politiek van Iran sinds Hassan Rouhani 's verkiezing als president niet alleen als echt, maar ook als "significant" en "strategisch". Kochavi benadrukte in het bijzonder de toegenomen kracht van de gematigde factie en het feit dat 51 procent van de bevolking voor Rouhani had gestemd terwijl die toch niet de voorkeurskandidaat van de Opperste Leider Ali Khamenei was. Kochavi baseerde zijn analyse ook op de voornemens van Rouhani en zijn kabinet: het bevorderen van binnenlandse hervormingen, openingen zoeken naar het Westen en de economische sancties tegen Iran beëindigen.

Netanyahu negeerde het rapport volkomen. In zijn toespraak tot de VN op 30 september beschuldigde hij Rouhani ervan niet meer te zijn dan een “wolf in schaapsvacht” die niet anders was dan zijn voorganger, Mahmoud Ahmadinejad. In de talrijke interviews die hij tijdens en na zijn bezoek aan New York gaf, klaagde Netanyahu erover dat alle Iraanse presidenten, hardliners of gematigd, een pot nat waren. In weinig bedekte woorden riep hij in feite op tot een verandering van regime in Iran.

Aviv Kochavi is er zelf ook van overtuigd dat Iran aan een nucleair wapenprogramma werkt maar Iran let er volgens hem wel op om geen “rode lijn” te overschrijden. Een groot verschil met Netanyahu’s beschuldigingen dat Iran actief bezig is met de ontwikkeling van kernwapens en al veel “rode lijnen” heeft overschreden.

Andere topfiguren van de Israëlische nationale veiligheid die afwijkende meningen hebben en pleiten voor een diplomatieke benadering van Iran zijn Efraim Halevy, voormalig hoofd van de Mossad en Amos Yadlin, de huidige directeur van het Israëlische Instituut voor Nationale Veiligheidsstudies.

Eind september verklaarde Yadlin dat Netanyahu een "positieve benadering” moest aannemen en dat dialoog en onderhandelingen te verkiezen zijn boven een effectieve militaire oplossing. Hij benadrukte wel dat de dialoog geen doel op zich was maar veeleer een kader voor een proces dat erop gericht is de Iraanse nucleaire dreiging te neutraliseren.

Het voormalige hoofd van de Mossad, Efraïm Halevy, heeft zich publiekelijk gekant tegen een Israëlische aanval op Iran dat hij enkel ziet als een laatste redmiddel. Hij is al sinds lang een verdediger van een diplomatieke oplossing voor de kwestie.

In september 2012, vertelde Halevy aan Ari Shavit van Haaretz dat het noodzakelijk was dat Israël het Iraanse standpunt begreep.

"Wat we moeten doen is proberen de Iraniërs te begrijpen. Het fundamentele gevoel van die oude natie is er een van vernedering. Zowel religieuze als seculiere Iraniërs hebben het gevoel dat de westerse mogendheden hen gedurende 200 jaren als een speelpop hebben gebruikt. Ze vergeten geen moment dat de Britten en de Amerikanen zich met hun interne aangelegenheden moeiden en het regime van Mohammad Mosaddeq in 1953 hebben omvergeworpen. Vanuit hun perspectief is de reden waarom zij, tot op de dag van vandaag, geen modern spoorwegnet en geen moderne olieraffinaderijen hebben omdat het Westen dat heeft tegengehouden. Zo is de diepe drijfveer achter het Iraanse nucleaire project - dat door de Sjah werd opgestart - niet de confrontatie met Israël maar de wens om Iran de grootheid terug te geven waarvan het zo lang verstoken is geweest.”

"Ik geloof dat als het Westen een manier kon vinden om Iran alternatieve methodes voor te stellen om dat gevoel van grootsheid te verwerven, Iran zou verzaken aan de nucleaire weg. Als Iran treinen en olieraffinaderijen en een ereplaats in de regionale handel zou worden aangeboden, zou het dat serieus overwegen. U zegt wortelen? De wortelen die Iran tot nog toe kreeg aangeboden waren niet groot genoeg. Misschien waren de stokken ook niet dik genoeg.”

Een maand later, in een interview met Laura Rozen van Al-Monitor, verdedigde Halevy, net voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen, president Obama's bereidheid om te onderhandelen met Iran als "zeer moedig."

Over Netanyahu zegt hij nog: “Hij beroept zich twee keer per week op Auschwitz” en “Hij heeft een situatie gecreëerd waarin hij "vervloekt is als hij het doet en vervloekt is als hij het niet doet'', het bombarderen van Iran.”

Er is ook de regionale context die in rekening dient gebracht. Iran’s rivaal in het Golfgebied is Saoedi-Arabië. De rivaliteit tussen beide landen dateert al van vele eeuwen geleden toen er nog over Mesopotamië en Perzië werd gesproken. Het is een complex geheel maar toen al ging het, zoals nu nog steeds, om de macht in de regio van de Golf. Later is de Islam een rol gaan spelen. Beide landen zijn islamitische theocratieën maar de enen zijn soennieten en de andere sjiieten. Voor sjiieten is de koran menselijk werk, terwijl hij voor soennieten van goddelijke natuur is. Voor de Saoedi’s zijn de Iraniërs niet meer of minder dan ketters.

Anderzijds is Riyadh’s grootste angst voor een Iraans kernwapen niet noodzakelijkerwijs de directe bedreiging maar eerder dat Iran zich daardoor in een sterkere positie zou bevinden om de kleinere Golfstaten te gaan domineren. Onheilspellend is ook dat Iran applaus zou krijgen van ontevreden Arabisch volkeren en Saoedi-Arabië gezichtsverlies zou lijden.

Kosten en gevolgen

De vraag wat de kost is van een bombarderen van Iran mag dan ook gesteld worden.

Iran heeft een bevolking van bijna 80 miljoen inwoners in een land dar meer dan 3 maal zo groot is als Frankrijk. Israël telt, inclusief de Israëlische burgers in Oost-Jeruzalem en de bezette gebieden, 7,7 miljoen inwoners in een land dat iets groter is dan 2/3 van België. Beide landen liggen op ongeveer 1500 kilometer afstand van elkaar. Zelfs met hun inferieure technologie, zou een vergelding van Iran op Israël een verwoestende impact hebben, net vanwege zijn omvang.

Veel belangrijker dan het aantal inwoners, de oppervlakte en de militaire kracht van Iran is de strategische ligging ervan. Twintig procent van het olietransport van de wereld vaart door de Straat van Hormuz. Deze smalle doorgang van slechts 50 km breed ligt net buiten de kust van Iran. In 2008 zei de commandant van de Iraanse Revolutionaire Garde, Mohammad Jafari, dat als Iran zou worden aangevallen, de passage met mijnen afsluiten het eerste was wat het zou doen. De volgende actie door vertegenwoordigers van de Iraanse Revolutionaire Garde aangegeven, zou een bombardement van Saoedische olieraffinaderijen zijn.

De verstoring van de oliestroom op een dergelijk niveau zou onmetelijke economische gevolgen hebben op wereldschaal. Hoewel Iran dus op dit ogenblik (nog) geen nucleair wapen bezit is de strategische ligging en de mogelijkheid om de oliestroom te stoppen misschien wel een krachtiger afschrikmiddel dan een kernwapen. De impact zou wereldwijd zijn en de kosten van de hoge olieprijzen die daar het gevolg van zullen zijn catastrofaal voor de wereldeconomie. Zeker nu de crisis waarin de wereld sinds 2008 verzeild is geraakt, geen einde lijkt te kennen.

De volgende vraag is dan: welk voordeel Iran erbij zou hebben om kernwapens te produceren?

Zolang het Midden-Oosten zoveel mogelijk kernwapenvrij is – binnen dat gebied bezit enkel Israël atoomwapens. Daar wordt door het Westen echter nooit over gepraat – zal Iran vanwege zijn omvang en middelen genieten van een conventionele superioriteit ten opzichte van zijn buren. Als het echter atoomwapens gaat beginnen bouwen is het hek van de dam.

Kleinere landen als Koeweit en Bahrein zouden er dan ook voor kunnen kiezen om een nucleair arsenaal aan te leggen. Volgens BBC Newsnight zouden er in Pakistan ook al verschillende atoomwapens voor verscheping naar Saudi-Arabië klaarliggen.

Vorige maand zei Amos Yadlin, het voormalig hoofd van de Israëlische militaire inlichtingendienst, op een conferentie in Zweden, dat als Iran de bom had “de Saoedi’s geen maand zullen wachten. Ze hebben al voor de bom betaald, ze zullen naar Pakistan gaan en brengen mee terug wat ze terug mee moeten brengen." Het is trouwens een publiek geheim dat Saoedi-Arabië de ontwikkeling van kernwapens door Pakistan financieel heeft ondersteund. Gary Samore, tot maart 2013 President Obama’s contra-proliferatie adviseur, zegt daarover “Ik denk dat de Saoedi's geloven dat ze een vorm van een overeenkomst hebben met Pakistan, waardoor ze in extremis, aanspraak zouden kunnen maken op nucleaire wapens uit Pakistan."

In een dergelijk Midden-Oosten verliest Iran zijn conventionele superioriteit en bevindt het zich op dezelfde strategische pariteit met, vergeleken in oppervlakte, ministaten als Koeweit en Qatar. In de jaren 70 was het zich daarvan al bewust en daarom streefde het er in die tijd, samen met een ander dichtbevolkt land, Egypte, naar om van het Midden-Oosten een kernwapenvrij zone te maken. Als grote staten hadden Iran en Egypte immers het minst te winnen en het meest te verliezen bij kernwapens. Als kleine staat had Israël er het meest bij te winnen.

Ondertussen zijn we enkele decennia verder en is de politieke situatie in Iran zeer drastisch veranderd. We mogen echter veronderstellen dat ook de Islamitische Republiek Iran zich er zeer goed van bewust is dat een besluit om atoomwapens te bouwen haar strategische positie eerder zal verzwakken dan versterken.

Iran heeft een rol te spelen in alle grote conflicten in de regio van Pakistan en Afghanistan over Irak en Syrië heen tot in Libanon en Palestina. Een aanval op Iran betekent bijna zeker op zijn minst een regionale oorlog beginnen. Iran heeft immers in al die landen een netwerk van bondgenoten/milities opgebouwd. Deze groepen zijn georganiseerd en bewapend en kunnen gemakkelijk worden ge(re)activeerd. In Afghanistan heeft Iran grote invloed op veel van de krijgsheren, de mogelijkheid ze te bewapenen en voor aanvallen tegen de aanwezige buitenlandse troepen te trainen en in te zetten Iran’s bondgenoot Hezbollah is de de facto regering van Libanon en kan eventueel de noordelijke helft van Israël met raketten bestoken.

De ervaringen van de oorlogen in Irak, Afghanistan en Libanon en de voortwoedende burgeroorlog in Syrië, hebben ondertussen duidelijk gemaakt dat de capaciteit om een conflict dat zich kan uitstrekken van de oevers van de Middellandse Zee tot aan de grens van Pakistan te beheersen totaal ontbreekt.

Modderpoel Syrië

In Syrië is een situatie ontstaan die niemand meer in de hand lijkt te hebben. Er ontwikkelt zich een humanitaire ramp van steeds grotere proporties met tienduizenden vluchtelingen die de buurlanden overspoelen en slechts op minimale hulp kunnen rekenen.

Daarnaast lijkt er geen einde aan de oorlog te komen. President Assad kan rekenen op steun van Rusland, China, Iran, Irak en de Hezbollah, terwijl de rebellen iedere dag meer verdeeld lijken en salafisten en andere zich op Al Qaida beroepende milities de overhand lijken te krijgen. De situatie is in die zin geëvolueerd dat de VS en hun Westerse bondgenoten niet meer weten wie ze kunnen vertrouwen of steunen. Saoedi-Arabië, Qatar en Libië leveren wapens aan de ‘rebellen’ maar ook van de VS is geweten dat ze wapenleveringen coördineren via de CIA. Tot frustratie van Engeland en Frankrijk heeft Europa officieel het embargo behouden. Net voor het land op 1 juli 2013 tot de EU toetrad, heeft Kroatië nog snel oude voorraden wapens uit de Balkanoorlog van de jaren 1990 verkocht aan Saoedi-Arabië. Wapens die via Turkije en Jordanië naar Syrië werden ingevlogen.

Het besef is ontstaan dat Iran op een of andere manier een van de belangrijkste schakels is om uit het wespennest van Syrië te geraken. Dat is de reden dat er zo vlug mogelijk een overeenkomst moet getekend worden over het nucleaire programma. Eens dat rond is hopen velen dat het ook betekent dat een akkoord over Syrië de volgende stap kan zijn.

Iran lijkt die hoop voeding te geven. Op 12 november haalde Al-Monitor in een artikel een anonieme Iraanse bron aan die aan de gesprekken in Genève had deelgenomen: "Een akkoord over de nucleaire kwestie zal meer mogelijkheden bieden om andere problemen in de regio op te lossen. De Amerikanen willen dat, en wij ook. Syrië, Irak, Bahrein, Afghanistan, alles kan besproken worden maar eerst moet een akkoord worden bereikt over de nucleaire kwestie want zonder dat akkoord staan we allemaal terug bij AF.”

Bronnen:

International Atomic Energy Agency (IAEA), Vertic, Institute for Science and International Security (ISIS), Combating Terrorism Center, Iran Affairs, Aljazeera, Muftah, The Diplomat, Foreign Policy Journal, The Wall Street Journal, The Jerusalem Post, Haaretz, Al-Monitor, The Times of Israel, The Guardian, BBC News, Iran Daily, TheranTimes, Mediapart, The Washington Post, The New York Times, Bloomberg, Iran French Radio, Ahlulbayt News Agency, Diploweb, Mediarama, LobeLorg, GreenCarCongress, IranWatch, The Washington Institute, SciencePo

Het artikel is overgenomen door vrede.be, uitpers.be en (lichtjes herwerkt met mijn goedkeuring) door Mo.be